ویژه نامه ضیافت مشرق - آداب و رسوم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم است که به واسطه قدمت خود، از قداست ویژه ای برخوردار است ولی متأسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده اند و بسیاری دیگر نیز کم رنگ تر شده اند و از آنجا که این رسوم زمینه ساز همبستگی در جامعه است در میان مردم مسلمان استان قزوین اهمیت فراوانی دارد. استان قزوین در ایام پرفیض و معنوی رمضان حال و هوای دیگری دارد و مردم روزه دار این منطقه در ماه نزول قرآن با سنن و رسوم خاصی در ضیافت الهی شرکت می کنند و نکته مهم این جاست که آداب و رسوم مردم قزوین که ریشه در فرهنگ غنی و اصیل اسلامی دارد به دلایل گوناگون در گذر زمان نه تنها دچار خللی نشده بلکه روز به روز بر عظمت و گسترش آن افزوده شده است.
مردم قزوین در ایام مختلف سال دارای آداب و رسوم مختلفی هستند که یکی از آداب مشترک ماه های قمری در قزوین حضور بانوان در روز اول ماه قمری در مقبره چهار انبیاء است.
این رسوم از قرن ها پیش در پیچ وخم تاریخ راه به عصر حاضر رسانده و با برخورداری از غنای بالا و معنویت خاص، نه تنها مردمان شهر دارالمومنین قزوین بلکه همگان را در سراسر گیتی با شور و شوق به خود فرا می خواند.
برخی از این رسوم در ایام ماه مبارک رمضان و در این ضیافت الهی در گوشه و کنار این استان همچنان به چشم می خورد و گذشت ایام نتوانسته ریشه آنها را بخشکاند.
مردم مومن استان قزوین نیز ماه مبارک رمضان را فرصتی مغتنم برای عبادت، خودسازی و تهذیب روح و جان دانسته و این عبادت را با آداب ویژه برگزار می کنند.
خانه تکانی:
قبل از فرارسیدن ماه مبارک رمضان، این خطه از میهن اسلامی، به زدودن آلودگی از چهره خانه و محله خویش می‌پردازند، درواقع با نظافت و خانه تکانی به پیشواز بهار قرآن می‌روند تا بتوانند با فراغت و آسودگی خیال به انجام تکالیف دینی خویش بپردازند.
پاکیزگی تنها به محیط خانه محدود نگشته و پیر و جوان با در نظافت اماکن عمومی محله خود مشارکت می‌کنند و مساجد و حرم امام زاده ها و تکایا را جهت برگزاری مراسم گوناگون ماه رمضان آماده می‌سازند.
غبارروبی مساجد و حرم امامزاده ها توسط اهالی محل، بویژه مردان سالمند و جوانان در آستانه ماه مبارک رمضان یکی از سنت های بومی به شمار می آید.
تهیه مایحتاج رمضان:
در گذشته و امروز، تهیه مایحتاج ماه مبارک رمضان با جدیت تمام انجام می‌گیرد، زیرا مردم بیشتر از هر کاری به عبادت می‌پردازند و لازم است که مردم مایحتاج خود را قبل از ماه مبارک تهیه کنند تا بتوانند با آسودگی در مجالس ویژه این ماه شرکت کنند.
تشخیص وقت سحر:
یکی از آداب و رسوم استحبابی قزوینی‌ها، "رویت هلال ماه" در آخرین غروب ماه شعبان و همزمان با شب اول ماه رمضان است که دیدن هلال نازکی از ماه، ورود به ماه رمضان و ضیافت خدا را نوید می‌دهد.
از قدیم الایام، برای بیدار شدن در سحرهای ماه مبارک رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر و انجام اعمال مخصوص از وسایل و روش‌های گوناگونی استفاده می‌کردند.
بعضی از این روش‌ها امروزه نیز متداول و برخی منسوخ شده اند و از جمله شناختن ستارگان و محل و جای آنها در آسمان، بانگ خروس، روشن کردن چراغ‌هایی در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد، صدای طبل و ظروف فلزی، صدای مناجات از گلدسته‌های مساجد، جار کشیدن در کوچه‌ها، کوبیدن دیوار همسایه و غیره از روش‌های پیشین بوده و امروزه مردم به وسیله زنگ تلفن و ساعت شماطه دار و رادیو و تلویزیون متوجه زمان دقیق سحر می‌شوند.
کلوخ اندازان:
در گذشته ، یک روز قبل از ماه رمضان، مراسم کلوخ اندازان در چند شهر ایران انجام می گرفت، که در قزوین به « گل خندانی» معروف بود.
در این روز مردم هر شهر یا روستا به گردشگاه های اطراف شهر یا روستای خویش می‌رفتند و انواع خوراک‌ها وغذاها به همراه خود می‌بردند و ضمن دور هم نشستن به تعریف قصه، سرگذشت، تفریح و انجام بازی می‌پرداختند و این روز را با خرمی و شادی به پایان می‌رساندند.
در این مناسک به نوعی افراد روح و جسم خود را آماده می‌کردند، زیرا علاوه بر تفریح و شادمانی که باعث تقویت روحیه افراد می‌شد، غذاهایی هم که در این روز تناول می‌شد، از انرژی برخوردار بود.
شب نشینی:
یکی از مراسمی که در گذشته رونق بیشتری داشت و امروزه کم و بیش اجرا می‌شود، دیدار از دوستان و آشنایان بعد از افطار است.
در این مجالس افراد فامیل و یا دوستان دور هم جمع می‌شوند و ضمن تناول شب چره (تنقلات، میوه) با خواندن ابیاتی از دیوان سعدی یا حافظ و یا داستان گویی به شب نشینی می‌پردازند.
از جمله در روستای لهران طالقان صاحبخانه با تنقلات یا شب چروز از مهمانان پذیرایی می‌کند و با بازی شبیه گل یا پوچ آنها را سرگرم می‌کند.
استقبال گسترده مردم به ویژه جوانان از برپایی نماز جماعت درمساجد، تکایا و امامزاده ها و برپایی جلسات تفسیر و قرائت قرآن و شرح رساله های عملیه از دیگر رسومی است که در ماه مبارک رمضان دیده می شود و بانوان به طور معمول در منازل یکی از همسایگان خود جمع می شوند و برنامه قرائت قرآن را برپا می کنند.
سه وعده اذان در پشت بام ها در ماه رمضان:
سردادن سه وعده اذان در پشت بام های منازل، بیدار کردن همسایه ها برای خوردن سحری، خواندن مناجات با صدای بلند و حتی کوفتن بر طبل برای بیدارباش سحر از جمله سنت های قزوین و روستاهای تابعه است.
مردم قزوین در لیالی قدر نیز با برپایی آئین های ویژه از قبیل شرکت در محفل های معنوی نیایش و دعاهای فرج، جوشن صغیر و کبیر، ابوحمزه ثمالی، جامعه کبیره، اقامه نمازهای یکصد تا هزار رکعتی، حضور در مساجد و تکیه ها و سرگرفتن قرآن در شب های قدر به راز و نیاز می پردازند.
خواندن سوره های عنکبوت، روم، دخان و بویژه سوره قدر از باورهای دینی مردم این استان است که در این شب ها انجام می شود.
جشن ۲۷ رمضان هنوز در قزوین برگزار می شود:
یکی از سنت‌هایی که هنوز نیز در گوشه و کنار شهر قزوین مشاهده می شود برپایی
دراین شب پیرمردان و جوانان با برپایی محفل سرور تا هنگام سحر به خوردن تنقلات و شیرینی و شربت مشغول می شوند و همچنین خوردن کله پاچه همراه با سیر پخته در سحر و نوشیدن چای زیاد پایان بخش این جشن است.
هدیه از بزرگترها:
در استان قزوین روزه‌دارانی که تازه به سن بلوغ رسیده‌اند و اولین رمضان دوران تکلیف خود را می‌گذرانند در نخستین روز‌ماه مبارک تا زمانی که از سوی بزرگترها هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌کنند.
بردن افطاری برای تازه عروس:
یکی دیگر از آداب و رسوم رایج در استان بردن افطاری برای نوعروس عقد کرده است که در یکی از روزهای ماه رمضان، خانواده داماد از خانواده عروس می خواهد که برای افطار چیزی آماده نکند و آنان با مهیا کردن طبقی از غذا، شیرینی، زولبیا و یک هدیه مخصوص به منزل عروس می روند.
رفت و آمدهای خانوادگی و شب نشینی در شهرها و روستاهای این استان درماه رمضان رونق بیشتری پیدا می کند.
کمک به نیازمندان:
توزیع جیره خشک از قبیل برنج، روغن، گوشت و آرد بین افراد و خانواده های نیازمند درماه مبارک رمضان به خصوص شب های قدر، از دیگر آدابی است که از سالیان دور بین قزوینی های اصیل رایج بوده است.
غذاهای بانوان قزوینی برای افطار و سحر:
حلیم، شله زرد، آش دوغ، آش رشته، شیربرنج، قورمه سبزی، فرنی، رنگینک، شامی و قیمه نثار از جمله غذاهایی است که بانوان این استان برای افطار و سحری خانواده طبخ می‌کنند و نان چایی، قاق، شیرمال، دیماج نیز از دیگر خوراکی‌هایی است که در این ماه مبارک در قزوین صرف می‌شود.
دادن ولیمه و افطاری با نیت خیر برای مستمندان و بستگان و اقوام علاوه بر عمل به آموزه‌های دینی سفارش شده، کدورت و اختلاف‌ها را برطرف و محبت را بیشتر کرده، چون مردم معتقدند لطف خدا بیشتر شامل حال کسانی می‌شود که دل مومن روزه‌دار را شاد می‌کنند.
رسم کیسه‌دوزی:
کیسه دوزی در چهارشنبه‌ی آخر ماه مبارک رمضان انجام می‌شده و این گونه که عده‌ای از زنان به مسجد سنجیده می‌رفتند و چند ساعتی مشغول کیسه‌دوزی می‌شدند بعد کیسه‌ها را با خود می‌بردند و تا چهارشنبه‌ی سال بعد نگه می‌داشتند، آنان بر این عقیده بودند که این کیسه‌ها چون در ماه رمضان و در مسجد دوخته شده باعث افزایش رونق و روزی‌شان می‌شود اما امروزه این رسم از میان رفته است.
عید فطر:
این رسم هم در گذشته دایر بوده و هم امروز، در این روز قبل از طلوع خورشید مردم با ماه رمضان وداع کرده و بر سجاده‌ی نیاز سجده برخاک عشق می‌زنند و با جماعتی که یک ماه مهمان سفره‌ی الهی بودند به شکرگزاری خدا مشغول می‌شوند و بعد به خانه‌ی بزرگ فامیل می‌روند و صبحانه‌ای کامل میل می‌کنند و بعد به دیدار بقیه اقوام رفته و آن روز را با خوبی و خوشی به پایان می‌رسانند.
آنچه می‌توان در مجموع از آداب و رسوم این شهر تاریخی نتیجه گرفت و از آن به عنوان کارکردهای اجتماعی ماه رمضان نام برد، نظم بخشی به رفتار افراد، تقویت روحیه همکاری و ایجاد زمینه‌های وحدت بخش و رفع کدورت از میان افراد از طریق مراسم آشتی کنان که توسط ریش سفیدان انجام می‌گیرد و به تحکیم اتحاد جمعی مدد می‌رساند.
